ภาวะกระดูกปูดบริเวณเหงือกระหว่างและหลังจัดฟัน

คนไข้จัดฟันบางรายสังเกตเห็น “กระดูกแข็งปูดโปนขึ้น” บริเวณแนวฟันหน้าในขณะกำลังจัดฟันหรือจัดฟันเสร็จแล้ว ภาวะนี้เรียกว่า Alveolar bone prominence หรือการที่ “กระดูกเบ้าฟันหนาตัวหรือปูดออกมา” ซึ่งไม่ใช่ภาวะอันตราย แต่เป็นการเปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยาของกระดูกที่ตอบสนองต่อแรงจัดฟัน

กลไกการเกิดกระดูกปูดหลังจัดฟัน

ในระหว่างที่เราจัดฟัน ฟันจะเคลื่อนที่ภายในเบ้ากระดูก (alveolar bone) แรงจากเครื่องมือจัดฟันจะกระตุ้นให้เกิดการละลายของกระดูก (bone resorption) ทางด้านที่ฟันเคลื่อนไป และทำให้การสร้างกระดูกใหม่ (bone apposition) ทางด้านตรงข้าม ซึ่งกระบวนการที่เกิดขึ้นต่อเนื่องนี้เรียกว่า Bone remodeling โดยทั่วไปกระบวนการสร้างและละลายกระดูกจะสมดุลกัน แต่ในบางราย ร่างกายตอบสนองต่อแรงจัดฟันมากเกินไป โดยเฉพาะบริเวณรากฟันหน้า ซึ่งอยู่ใกล้ผิวกระดูกชั้นนอก (cortical bone) ทำให้เกิดการสร้างกระดูกมากกว่าการละลายเรียกว่า Excessive bone apposition ผลคือเกิดการหนาตัวของกระดูกเบ้าฟัน (thickened alveolar bone) มองเห็นเป็นก้อนแข็งปูดใต้เหงือก กระดูกเบ้าฟันสามารถเปลี่ยนแปลงรูปร่างได้ตามแรงที่กระทำและขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย เช่น อายุ พันธุกรรม ความหนาของกระดูกเดิม และรูปแบบแรงที่ใช้ในการเคลื่อนฟัน เป็นต้น

ลักษณะทางคลินิก

ภาวะกระดูกปูดหลังจัดฟัน มักไม่ก่อให้เกิดอาการเจ็บหรืออักเสบ มองเห็นเป็นก้อนแข็งสีเดียวกับเหงือก พบได้บ่อยบริเวณฟันเขี้ยวถึงฟันกรามน้อยด้านหน้า ก้อนอาจคงอยู่เป็นเดือนหรือเป็นปีโดยไม่เปลี่ยนแปลง แต่บางรายรู้สึกไม่มั่นใจเวลายิ้มหรือพูด เนื่องจากเห็นชัดเวลายิ้ม

แนวทางการตรวจและการรักษา

หากพบว่ามีก้อนกระดูกนูน ควรให้ทันตแพทย์ตรวจในช่องปากและทำการเอกซเรย์เพื่อแยกจากภาวะอื่น เช่น การอักเสบของเหงือก (periodontal abscess) หรือการงอกของกระดูกผิดที่ (exostosis) ซึ่งโดยทั่วไป ทันตแพทย์มักจะแนะนำให้รอดู/เฝ้าระวังก่อน เพราะกระดูกที่สร้างขึ้นใหม่นั้นจะมีการปรับรูปร่างได้เองภายใน 6–12 เดือนหลังถอดเครื่องมือจัดฟัน แต่หากก้อนกระดูกนั้นมีขนาดใหญ่ หรือกระทบกับความสวยงาม อาจทำศัลยกรรมตกแต่งกระดูกโดยทันตแพทย์เฉพาะทางศัลยกรรมช่องปาก หรือทันตแพทย์เฉพาะทางโรคเหงือก ซึ่งเป็นการผ่าตัดเล็กภายใต้ยาชาเฉพาะที่ ใช้เวลาไม่นาน และฟื้นตัวได้ไว

การป้องกันและดูแลหลังจัดฟัน

ทันตแพทย์จัดฟันจะควบคุมแรงจัดฟันให้อยู่ในระดับที่เหมาะสมเพื่อป้องกันไม่ให้กระดูกถูกกระตุ้นมากเกินไป ผู้ป่วยเองควรมาพบแพทย์ตามนัด รักษาความสะอาดช่องปาก และหลีกเลี่ยงแรงกัดหรือเคี้ยวที่มากเกินในช่วงจัดฟันและหลังถอดเครื่องมือ ซึ่งอาจส่งผลให้เกิดกระดูกปูดมากขึ้นได้ค่ะ

สรุป

กระดูกปูดบริเวณเหงือกในช่วงระหว่า งหรือหลังจัดฟันเป็นผลจากกระบวนการสร้างกระดูกใหม่ที่มากกว่าปกติ ไม่ใช่ภาวะอันตรายและมักดีขึ้นได้เองเมื่อเวลาผ่านไป แต่หากรบกวนความสวยงามหรือความมั่นใจ สามารถแก้ไขได้ด้วยศัลยกรรมแบบเล็กภายในช่องปากโดยคุณหมอศัลย์ หรือคุณหมอเหงือกค่ะ